Project Nim

Genre: Documentaire | Duur: 1u33 | Release: 1 Januari 2011 | Land: Groot-Brittannië | Regie: James Marsh | Cast: Nim Chimpsky, Stephanie LaFarge, Herbert Terrace

In de liberale seventies vindt in de VS een linguïstisch experiment plaats waarbij men wil proberen een aap menselijke taal aan te leren. Fysiologisch is dit natuurlijk niet mogelijk, maar door middel van gebarentaal wil men onderzoeken of de chimpansee grammaticale structuren en zinnen kan vormen. De primaat wordt Nim Chimpsky gedoopt, en wordt ondergebracht bij een grote hippiefamilie waar dingen als drugs en vrije seksbeleving de normaalste zaak van de wereld zijn. Nim wordt opgebracht zoals een menselijk kind, tot borstvoeding van de moeder toe.

Nim vertoont na verloop van tijd menselijke kenmerken: hij snapt de sociale dynamiek tussen mensen in een ruimte, weet hoe hij mensen moet lijmen of net irriteren, hij houdt van fysiek contact en leert verbazend snel een behoorlijke hoeveelheid woorden in gebarentaal. Op een gegeven moment komt het onderzoek in een stroomversnelling terecht en besluit men de externe factoren die de linguïstische ontwikkeling kunnen beïnvloeden, uit te sluiten. Nim wordt weggehaald bij het gezin en komt terecht in een veel neutralere omgeving, waar hij les krijgt van verschillende professoren. Een vrouwelijke assistente, die aanpapt met de professor die het onderzoek leidt, vervult gaandeweg de moederrol.

Project Nim neemt een duistere richting wanneer het onderzoek wordt stopgezet. Nim wordt vanaf dat punt behandeld als een chimpansee, en niet langer als een mens. Wat er vanaf dan allemaal met hem gebeurt, is pijnlijk en schetst een heel donker beeld van de manier waarop de mens omgaat met dieren. Wat begon als een grappig en fascinerend verhaal over een intelligente aap die tussen mensen leeft, wordt opeens een bittere, zwartgallige documentaire die ons als mensheid een spiegel voorhoudt.  

Regisseur James Marsh en zijn team oogsten eerder al veel lof en prijzen voor Man On Wire, en ook Project Nim werd uitermate positief onthaald op belangrijke festivals als Sundance. Niet toevallig haalde de prent 10 awards en 12 nominaties, waaronder een BAFTA Film Award, binnen. Marsh is een echte vakman die zijn publiek geboeid houdt met een sobere maar efficiënte vertelling. Het is opmerkelijk hoe hij wegblijft van het gemakkelijke sentimentele pad, maar er toch in slaagt om te beroeren. Project Nim is op geen enkel moment te moralistisch en laat het oordelen over aan de kijker, wat niet vanzelfsprekend is met een thema als dierenrechten.

De documentaire beschikt over de juiste getuigen en fantastisch beeldmateriaal, denk bijvoorbeeld aan een prachtige scène waar Nim zich bij een groepje mensen gaat vervoegen, de rondgaande joint opeist en vrolijk meedoet met het ritueel. Het is trouwens niet evident om met originele beelden uit de jaren zeventig te werken, maar verrassend genoeg stoort de mindere beeldkwaliteit nooit. Project Nim is een documentaire die getuigt van groot vakmanschap, een perfect voorbeeld van hoe kleinschalige non-fictie gerust zijn voet naast de grote, klassieke fictie mag zetten in de cinema. Een geschikte ambassadeur om op Docville de kunst van het documentairemaken in de verf te zetten, kortom.