Dogville

Ondanks zijn indrukwekkende oeuvre, waarmee hij het gros van de (hedendaagse) Europese filmmakers overtreft, lijkt het wel of het genie Lars Von Trier bij het verschijnen van elke nieuwe productie weer de wereld moet overtuigen van zijn kunnen. Zelfs na vele meesterlijke films als Europa, The Kingdom, Breaking the Waves, The Idiots en Dancer in the Dark is er geen consensus over het talent van deze Deense Sisyfus! Ook zijn nieuwe film Dogville zal, hoewel in competitie in Cannes, de meest verscheiden reacties oproepen. Wij hebben ons spandoek echter alwéér bovengehaald: Dogville moet u gezien hebben.

De artistiek nog steeds groeiende durfal Nicole Kidman speelt Grace, een jonge vrouw die in het Amerika van de jaren '30 op de vlucht is voor een bende criminelen. Ze komt terecht in Dogville, een ruraal dorpje in de Rocky Mountains, met slechts een twintigtal inwoners. De zelfverklaarde moralist Tom (gespeeld door opkomend talent Paul Bettany uit A Beautiful Mind) ziet in Grace het perfecte proefkonijn voor een sociaal experiment. Hij wil de verdraagzaamheid en open geest van zijn dorpsgenoten aantonen en overtuigt de kleurrijke groep Grace op te vangen in het dorp. In ruil daarvoor moet ze enkel een handje toesteken waar ze kan. Maar wanneer de sheriff met een 'wanted'-poster op de proppen komt, dreigt er onrust. Als Grace nog langer in Dogville wil blijven, zal de prijs verhogen. Er staat haar een verschrikking te wachten. De bewoners beseffen echter niet dat ze daarmee ook onheil over zichzelf uitroepen?

Von Trier vond zijn inspiratie voor deze sociaal-politieke allegorie in het op televisie gebrachte toneel uit de jaren '70. Het dorpje Dogville is dan ook niet meer dan een podium waarop krijtlijnen de grenzen van de huizen en straten afbakenen tegen een achtergrond van een (naargelang het tijdstip) wit of zwart doek. Dit ten top gedreven minimalisme roept eerst een bevreemdende sfeer op, en bij momenten lijkt Dogville het absurdisme te prediken. We zien Grace zich verstoppen in een doorzichtige mijn, onbestaande deuren worden toegeslagen, een onzichtbare hond blaft zijn woede uit. Ongetwijfeld verlaat een enkeling al de bioscoopzaal, maar elke nadenkende kijker focust automatisch op het verhaal (wonderbaarlijk mooi verteld door John Hurt), en de dialogen en zal uiteindelijk meegesleept worden door deze gruwelijke tragedie. Verbazingwekkend hoe weinig vorm van belang kan zijn in het visuele medium bij uitstek. Von Trier zoekt trouwens andere manieren om onze ogen te verwennen. Grace zich zien verbergen in een vrachtwagen vol appels, onder een canvas, levert ongetwijfeld het mooiste filmbeeld sinds jaren op.

Maar de onconventionele stijl van Dogville mag dan al de blikvanger zijn, Von Trier verkoopt ons geen kat in een zak. Geheel in de stijl van Breaking the Waves en vooral Dancer in the Dark overkomt de onschuldig ogende protagoniste een hele reeks van drama's die de kijker bij zijn nekvel weten te grijpen. We raken in het eerste anderhalf uur van de film in een gelukzalige roes: na de spannende congregatiescène, waarbij een klok het lot van Grace bepaald, ontspint zich immers een lieflijk sprookje waarin Grace de bewoners één voor één weet te charmeren en een geliefd inwoonster van Dogville lijkt te worden. Maar na de eerste, bijna idyllische hoofdstukken, slijpt Von Trier de messen en snijdt hij tergend traag het ene lapje goedheid na het andere van zijn dorpje, tot enkel een hel vol folteringen en vernederingen overblijft. Eerst is het Grace die er in mag branden, tot consternatie van de in hemelse sferen vertoevende kijker, nadien worden de pijlen op de gemeenschap gericht. Een door en door wreed schouwspel, dat voor het publiek een extra opdoffer betekent, is het resultaat.

Ongetwijfeld moet dit voor de betrokken acteurs een unieke ervaring geweest zijn. Het prachtige acteursensemble, bestaande uit oude Hollywoodsterren, nieuw talent, Amerikanen en Europeanen, en fetish-acteurs van Von Trier, weet een sfeer van samenhorigheid onder hun personages op te roepen, waarvan je stiekem hoopt dat die er in werkelijkheid ook was. In Dogville Confessions kom je daar meer over te weten. De bijna 80-jarige filmlegende Lauren Bacall heeft vast nog nooit eerder een onbestaand tuintje moeten harken op het witte doek. Laat ons niet onderschatten dat het echt talent vereist zoiets banaals overtuigend uit te beelden, hoe ridicuul het ook klinkt. Als marionetten van Von Trier brengen alle spelers het er schitterend vanaf, maar we hebben het hier over een heel ander soort acteren dan in pakweg The Hours. Dogville is theater, en de personages blijven in zekere zin oppervlakkig. Maar net daar ligt dan de kunst om van eenvoud iets groots te maken. Kidman, en in haar kielzog Patricia Clarkson en Ben Gazzarra, mogen een triomf meer aan hun cv toevoegen.

Een door en door wreed schouwspel, op ongeziene wijze in beeld gebracht

Maar het is Von Trier zelf die eens te meer alle lof verdient. In deze hypergestroomlijnde beeldcultuur je eigen zin doen en daarmee zowel experimenteel, vernieuwend als diepgaand werk afleveren, is wat een echte kunstenaar kenmerkt. Bovendien valt deze film op zoveel manieren te bekijken. Als parabel, als metafoor (waarin Dogville de USA is en Grace de rest van de wereld - een interpretatie die vele Amerikaanse critici de film de grond deed inboren!), als sociale studie of zelfs als komedie, om het even: Dogville is ongeëvenaarde cinema die je emotioneel overdondert en je naast ongetwijfeld enkele stevige discussies een onontdekte appreciatie voor minder toegankelijke films oplevert.

Sven De Schutter Helemaal (niet) akkoord? Lees de