A Dangerous Method

Vetes en rivaliteit! Ze zijn een vaste waarde in de biopic: Picasso & Modigliani, Robert Ford & Jesse James, Jake LaMotta & Sugar Ray Robinson, Howard Hughes & Juan Trippe, John Smith & Kocoum,... Dankzij A Dangerous Method mogen we daar nu de (weliswaar bescheiden) vete tussen Carl Jung en Sigmund Freud bij rekenen, die zich op de glibberige grond van de psychoanalyse afspeelt; het rijk der nymfomanen en masochisten, waar seks, neuroses en excessen hand in hand lopen. Wie beter dan David Cronenberg, die nog steeds geboekstaafd staat als the king of gore, om ons doorheen het duister hart van de menselijke psyche te loodsen.

Zurich, 1902. Met wild geschop en gekrijs wordt de hysterische Sabina Spielrein toevertrouwd aan de zielszorgen van Carl Jung. Geholpen door een Freudiaanse techniek ontlokt Jung bij Spielrein een verdrongen verlangen dat al snel ontaardt in een sadomasochistisch liefdesspel tussen dokter en patiënt. Er ontpopt zich een complexe affaire, waarin de nette professor zich gevangen ziet tussen ethische normen en een hartstochtelijk verlangen, tussen intellect en instinct. Ook op professioneel vlak woelt het bij Jung. Hoewel hij zich aanvankelijk schatplichtig voelt aan Freud ziet hij steeds meer gaten in de theorie van zijn psychoanalytische godfather. Met de Europese bourgeoisie op de achtergrond en versplinterd door zijn liefde voor Sabina en zijn groeiende wrok jegens Freud tast Jung in het schemerduister van zijn gekwelde geest.

Wie terugdeinst voor een overdosis aan Freudiaans gemurmel hoeft niet te vrezen. Achter het delicate verhaaltje van A Dangerous Method ontvouwt zich namelijk een uiterst gevoelig steekspel van verdraaide woorden en verwrongen daden dat over de gehele lijn begrijpelijk is en enorm boeiend bovendien. De psychoanalyse is spitant, nooit belerend of ongelofelijk complex en de karaktertekening scherp. De dialoog bruist, met dank aan Christopher Hamptons originele theatertekst waarin Ralph Fiennes nog als Jung mocht opdraven.

Cronenberg lijkt met zijn twintigste langspeler zijn voorliefde voor grotesk geweld en campy kleuren voorgoed opgeborgen te hebben. De exploderende hoofden, transmuterende tv-schermen en zwavelige braaksels hebben plaatsgemaakt voor sober camerawerk en kostuums. Deze (voor vroege Cronenberg-fans jammerlijke) ommezwaai werd in 1988 al ingeluid met het lichtelijk fantastische Dead Ringers en kwam recentelijk nog tot volledig wasdom met de maffiadiptiek History of Violence/Eastern Promises. A Dangerous Method mag dan wel een rigoureus gefilmd kostuumdrama zijn dat bij momenten conventioneel en theatraal aandoet, toch is het een Cronenberg par excellence waarmee hij, in navolging van generatiegenoot Haneke, steeds doortastender wordt in de keuze van zijn lotgevallen en een ijzersterke, op soberheid en naturalisme gedragen regie hanteert. Net als in Das Weisse Band brengt A Dangerous Method het einde van een tijdperk in beeld, met de laatste adem van de Europese bourgeoisie kristalliserend tegen de vooravond van Wereldoorlog I. De breuk die geslagen wordt tussen het mystieke van Jung en het seksuele van Freud, tussen de protestantse Zwitser en de joodse Oostenrijker als een subtiele voorafschaduwing van de nakende gruwel.

Hoewel er in A Dangerous Method geen excessief geweld of groteske metamorfoses kunnen worden opgetekend staat Cronenbergs aloude fascinatie voor eros & thanatos, het onbewuste en het innerlijke beest centraal. Een fascinatie die hij aan de befaamde ‘body horror’ van Francis Bacon ontleende en die in zijn laatste films met steeds meer raffinage en terughoudendheid werd uitgewerkt. Zo zijn er in A Dangerous Method de beelden van het maagdelijk bloed op een wit laken, de haal van een mes over Jungs wang of het rode zeildoek van zijn boot die op een subtiele wijze de spanning weergeven tussen het in- en het uitwendige.

Mooi is ook hoe Cronenberg het zachte verloop van tijd meegeeft doorheen het decennium die de film overspant. De evolutie van koets naar auto of de subtiele omwenteling die zich aan het begin van de twintigste eeuw in de mode voordeed: van de kanten kraag die om Spielreins nek grossiert tot een kleine decolleté die al een tipje licht van de puriteinse preutsheid. Het is deze aandacht voor kleine details, historische accuratesse en een bij momenten meesterlijke mise-en-scène die een echo aan Visconti oproepen. Op andere momenten doet de film dan weer te literair aan en lijkt Hamptons tekst vaak op de vorm te hebben geprimeerd.

Wie beter dan Cronenberg om ons doorheen het duister hart van de menselijke psyche te loodsen.

A Dangerous Method zal vooral herinnerd worden om de verbluffende prestatie van Keira Knightley, die met haar extreme hysterie perfect gestalte geeft aan het archetypische Cronenberg lichaam: klauwend en tierend, alsof er een duister beest in opgesloten zit. Knightley, die al skypend haar demonische vertolking aan Cronenberg wist te verkopen, zet met griezelige overtuiging de aan een neurose leidende Spielrein neer. Een prestatie die haar moeiteloos naast andere filmwacko's als David Helffgot (Shine) en Jack Torrance (The Shining) zet. Maar de echte paradepaardjes van dienst zijn Viggo Mortensen en Michael Fassbender. Mortensen zet een meer dan solide Freud neer maar het is Fassbender die uiterst accuraat gestalte geeft aan de versplinterde Carl Jung. Ingetogen en getormenteerd, daadkrachtig en machteloos tegelijk. Als Knightley overtuigt met haar neurotische fysiek dan is het Fassbender die op meesterlijke wijze uitdrukking geeft aan de psychologische tormentatie.

Net zoals het latere schilderwerk van Bacon indringender, persoonlijker en menselijker werd, zo winnen de laatste films van Cronenberg steeds aan nuancering en een gevoelige gematigdheid. Uiteindelijk is A Dangerous Method een film die de liefde toont in al haar complexiteit - zowel verlichtend als destructief -, en de onmogelijke strijd om deze twee te verenigen. Cronenberg focust zich meer dan ooit op het innerlijke gevecht, weliswaar zonder het bruisende vief van vroeger, doch ijzersterk dankzij de ingetogen schoonheid. Met Don DeLillo’s Cosmopolis in de steigers is het uitkijken naar de volgende top die Cronenbergs zal scheren. Onze innerlijke yeti roept alvast om meer!

Ruben Vandersteen Helemaal (niet) akkoord? Lees de