American Sniper

Genre: Oorlogsdrama | Duur: 2u12 | 2014 | Release: 21 Januari 2015 | Land: VS | Regie: Clint Eastwood | Cast: Bradley Cooper, Sienna Miller, Jake McDorman

Als films controverse uitlokken, ligt dat doorgaans aan de korte tenen van conservatieven die niet om kunnen met de manier waarop iemand zich al dan niet artistiek wil uitdrukken. In het geval van American Sniper zijn het voor de verandering de linkse intelligentsia die steigeren.

Dit onverwachte kassucces wordt door tegenstanders immers eenzijdig, blind vaderlandslievend en pro krijgsmacht genoemd. Clint Eastwood is nu niet meteen een provocateur, hoewel hij zich vaak politiek uitspreekt. Maar hoewel niet bepaald progressief, kan je hem ook niet in de rechts-conservatieve hoek proppen waar iemand als Charlton Heston bij leven te vinden was. Anderzijds bevindt Eastwood zich duidelijk niet op één lijn met documaker Michael Moore, één van de vurige tegenstanders van American Sniper. Zou de intussen 85-jarige filmmaker met deze oorlogsprent dus een politieke agenda willen laten blijken of wil zijn film vooral een goed, politiek neutraal verhaal vertellen? Zoals wel vaker in dit soort discussies vallen beide standpunten te argumenteren. 

Deze biografie van de scherpschutter Chris Kyle, die in de Golfoorlog een bedenkelijk record brak door het grootste aantal kills, is gebaseerd op een boek, maar verkiest wel de minder fraaie kantjes van zijn protagonist achterwege te laten. In die zin adoreert American Sniper iets te blind het soort mannen (helden?) dat zich onnadenkend laat manipuleren door de overheid om uit patriottisme bloed te gaan vergieten, zichzelf wijsmakend dat ze het kwaad uit de wereld helpen dat het op hun land heeft gemunt. Niettemin weet Bradley Cooper, indrukwekkende kilo's extra spieren om het lijf, dat soort figuur mooi uit te bouwen, vooral wanneer al na één tour of duty blijkt dat al dat moorden beslist zijn tol eist. Sienna Miller, toch nog een lichtgewicht, is prima als Kyle's echtgenote. 

Wanneer ook nog eens blijkt dat Eastwood op zijn stokoude dag bijzonder vitale oorlogstaferelen uit zijn hoed weet te toveren - met als visueel hoogtepunt een gevecht tijdens een desoriënterende zandstorm -, ben je toch snel geneigd American Sniper goedkeurend stevige en pakkende cinema te noemen, die zijn relaas sec en terughoudend vertelt en de emoties onder controle weet te houden. Het voor de hand liggende melodrama blijft ver weg en er is weinig sprake van opgepompt heroïsme. Noem het een psychologische uitdieping van een wrange romance tussen een man en zijn land, zij het dat die iets minder lang had mogen duren.

Toch valt  makkelijk kritiek te uiten: Kyle, na vier (!) missies een mentaal wrak, herstelt uiteindelijk toch erg snel en makkelijk van zijn loodzware trauma. Eastwood zoomt daarnaast wel erg eenzijdig in op de conflicten. Was dat nodig, die morele ambiguïteit? American Sniper is dan ook een dwarsligger, door in te gaan tegen de manier waarop (de meer progressieve kant van) Hollywood de oorlog gewoonlijk in beeld neemt. Films als Body of Lies, In the Valley of Elah, Green Zone, The Hurt Locker, Zero Dark Thirty en het thematisch zeer verwante Stop-Loss, stonden stil bij de ontnuchterende keerzijde of het (on)menselijke aspect van oorlog, zoals dat een generatie eerder het geval was met de meeste films die over de Vietnamoorlog handelden. American Sniper kiest voor de andere - foute? - invalshoek.

En dat is vooral wat  de felle reacties uit linkse hoek kan verklaren. Er zijn weliswaar al eerder films gemaakt die oorlog ophemelen (Black Hawk Down, bv.), maar American Sniper lokte zo overweldigend veel volk en kreeg van de doorsnee Amerikaan zoveel applaus, dat het voor velen een pijnlijke blootlegging betekende van de primitieve emoties die het land blijven kleuren. Geïndoctrineerd door geloof, gemanipuleerd door hebzuchtige overheden, in de ban van een oorlogsapparaat dat de bevolking met slimme marketingtechnieken wijsmaakt dat oorlog nodig is. En dat in tijden dat men in iedere man met een baard een potentieel terrorist ziet...

En daar vallen we Eastwood dan ook af. American Sniper is goed gemaakt entertainment, maar doet ijverig zijn best te verhullen dat het ... tja, fictie is. Eén: Kyle was absoluut geen koorknaap. Twee: De inzet van de strijd was olie  - en dus niet, zoals het publiek toen, maar ook de doorsnee kijker van deze film moet geloven, wraak om 9/11. En drie: De terugstuurpraktijken, waarbij een (vrijwillige) militair meerdere keren op een missie werd gestuurd die na één deelname iemand al mentaal kon kraken, blijven onbekritiseerd. Dat het gros van de jongeren die zich aanmeldden voor deze oorlog, ongeschoold was, opgegroeid vaak in dogmatische, conservatieve samenlevingen en dus makkelijk bespeelbaar en inzetbaar als marionetten, blijft al even onbesproken.

Acteur Seth Rogen vergeleek American Sniper met nazi-propaganda. Zover willen wij het niet drijven. Films hoeven niet politiek te zijn en ook zonder American Sniper weten we dat Joe met de pet graag hooah roept, de islam als een bedreiging ziet en gek is op wapens. Dat Eastwood in zijn film de moeder die haar zoon een granaat toestopt, opvoert als een duivelin, in plaats van ons te laten inzien dat deze actie enkel het gevolg kan zijn van wanhoop en deze vrouw dus even menselijk reageert als de moordende Amerikaan meent te doen, is zijn keuze. Misschien niet de beste, maar een film is nooit neutraal en zolang er ook filmmakers zijn die een ander standpunt innemen – ja, Oliver Stone, we weten het wel - , blijft het boeiend.