Exils

"Señor presidente gracias,", riep Tony Gatlif richting juryvoorzitter Quentin Tarantino toen de Amerikaan de veertiende film van de Franse Algerijn uitriep tot de best geregisseerde van Cannes 2004. "Gracias Tony Gatlif" schreeuwden wìj als we de zaal uithuppelden, want 's mans laatste is danig kleurrijk, energiek en aangrijpend dat we even vergaten dat we ons in een regenachtig Brussel bevonden.

We waren dan ook nog danig onder de indruk van -en hiermee vergallen we niks van uw kijkplezier- de gedurfde trance-scène op het eind. Die staat op loeiharde beats, duurt een dikke tien minuten en is in één take opgenomen. Tussen een paar gezette moslimvrouwen die functioneren als goeroes, hun hoofddoeken hebben afgeworpen en hun haardossen wild alle hoeken van de kamer opsturen, zien we de van Brussel afkomstige Azabal volledig door het lint gaan. De pompende score, een mix van etno-arabische, techno- en flamencoinvloeden is door Gatlif zelf neergepend en komt met dat eind aan zijn hoogtepunt. Daarvóór biedt ze ondersteuning aan de stevige zaken die Exils behandelt, zoals ontworteling en de clash tussen culturen. Die moeilijk te bespelen snaren worden daarenboven met de glimlach beroerd. Wat een verschil met cineasten die het thema migratie denken te moeten omzwachtelen met een mist van tristesse. Het optimisme van deze prent staat in schril contrast met de traanopwekkende grijswaarden in pakweg het Belgische The Crossing of het Chinese Jacky. Gatlif verpakt zijn ideeën niet in een soort semi-documentair realisme, maar in de vorm van een uitbundige roadmovie.

De uitbundige geliefden, vrijgevochten Naïma (Azabal) en laconieke Zano (Duris uit L'Auberge Espagnole en Gatlifs Gadjo Dillo ) , krijgen daarbinnen de tijd om rond te dansen, plaatsen te ontdekken, vriendschappen te sluiten. What's new? De manier waarop Exils dat alles in beeld zet en vermengt. Verrassend veel is er een werkelijk fascinerende fotografie met hopen memorabele beelden. De camera onderzoekt met de blik van de reizigers huizen, de natuur, passanten. Daarbij is het merendeel van de acteurs niet-professioneel: als je zwarte gastarbeiders in Spanje op een plantage ziet werken, is dat ook echt wat je ziet. We glijden verder over lichamen: de trailer van Exils zit vol seks en hoewel de prent ook op dat vlak zeker niet ontgoochelt, is het vooral de verleidingsscène in een boomgaard die bijblijft: de schuine kaders waarin Naïma's mond vruchten binnenschrokt en de close-ups van Zano die in geile anticipatie heelder bladertakken zijn mond binnenstruint. De openingsscène is even memorabel: een hese vrouwenstem lamenteert ritmisch over het gebrek aan democratie terwijl de camera langs de rug van Duris glijdt. Hij staat voor een raam, laat een pint uit zijn handen glijden. Hij draait zich om en blijkt even naakt als Naïma die schokkend ijs zit te slurpen op bed. "Et si on allait en Algérie?".

Niet louter zigeuners in Gatlifs cinema dus, deze keer. Exils gaat over de 'nieuwe' inwoners van Europa, de migranten van de tweede generatie. Zoals de cineast zijn de hoofdpersonages Fransen van Algerijnse afkomst, die te voet, per trein en boot richting het land van hun voorvaders trekken. In tegenstelling tot wel meer road movies voelt het hier ook effectief alsof je mee op ontdekkingstocht gaat. Waar Siegfrieds Sansa een tiental landen méér aandeed maar je verward achterliet, kies je hier in het kielzog van Zano en Naïma het ruime sop. Je draaft mee met een internationale trein, ploetert door de woestijn en kijkt je ogen uit op een continent dat tegenwoordig enkel in termen van bombardementen en terreur wordt besproken. Onderweg sluit je vriendschappen maar ontdek je ook dat de kloof tussen de Westerse en de Islam-culturen ontegensprekelijk bestaat.

Da's de sterkte van dit puik vormgegeven en energieke prijsbeest. Sommigen zullen het ook een stuk van zijn zwakte noemen: Exils is geen socio-politiek traktaat en gaat losjes om met de (evenwel behandelde) zeer verwante thematiek van onverdraagzaamheid. Zoals ook de verhaalstructuur los omgaat met het 'duo op zoektocht'-gegeven. Maar da's onzes inziens net het punt: Gatlif stuurt je onbevangen op reis. En met een open blik kom je al eens voor minder aangename verrassingen te staan. De blutsen met de builen, of hoe zei De Morgen-recensent Jan Temmerman dat ook alweer? Maar liever dat, dan opgesloten in de eigen living room. Weg met huis clos, leve de rootsmovie!

Jan Sulmont Helemaal (niet) akkoord? Lees de