De Helaasheid der Dingen

Genre: Speelfilm | Duur: 1u48 | 2009 | Release: 7 Oktober 2009 | Land: België | Regie: Felix van Groeningen | Cast: Koen De Graeve, Gilda De Bal, Kenneth Vanbaeden, Johan Heldenbergh, Valentijn Dhaenens, Bert Haelvoet, Wouter Hendrickx

Wie De Helaasheid der Dingen van Dimitri Verhulst las, weet dat marginaliteit niet altijd met spot bekeken wordt. Het boek verdiende net zijn hype door de combinatie van schijnbaar ellendige omstandigheden -alcoholverslaving, verloedering, armoede- en oprechte liefde en respect. Het verhaal van de zuipende familie Verhulst (Strobbe in de film) wordt in het boek verteld vanuit ik-personage Dimitri. Hij aanschouwt een absurde opeenvolging van hilarische en ellendige situaties waarin zijn vader en ooms terechtkomen - dit alles in het fictieve, maar echte Vlaamse dorp Reetveerdegem. Het resultaat was een gevoelige observatie van een kind, een schrijver in spe, dat een volwassen, maar troebel leven te wachten staat. "De eventuele gelijkenis van bepaalde personages in dit boek met bestaande personen berust op louter mensenkennis", stond nog op de eerste pagina te lezen.

Zowel de populariteit van het boek als de zeer visuele stijl ervan, gaven aanleiding tot een verfilming. Felix van Groeningen leek er de meest geschikte kandidaat voor. Met Dagen zonder Lief bewees hij al een erg gevoelige stijl te hebben, ingebed in het Vlaamse landschap. Samen met Christophe Dirickx bewerkte Van Groeningen het boek tot een scenario om uiteindelijk tot een film te komen die niet alleen geselecteerd werd voor de prestigieuze Quinzaine des Réalisateurs in Cannes dit jaar, maar er ook met de Prix Art et Essai ging lopen.

Het is niet al te verwonderlijk dat De Helaasheid der Dingen in het buitenland aanslaat - eerder was het boek al een grote hit in Nederland. Het is immers een verhaal van de achterbuurten van een samenleving. Net zoals Ken Loach de sociale ondertonen van de Britse maatschappij bespeelt, observeert van Groeningen de eigen lage cultuur, van ongure buurtcafés over openbare bierwedstrijden tot competities naaktfietsen. De grens tussen het anekdotische en het psychologische is echter gevaarlijk nauw. Als kijker krijg je een venster op de feiten, je wordt een observator van gore situaties en marginale personages. Dit is een structureel verschil met het boek, waarin een contrasteffect -een gezond oog op een ongezonde situatie- voor een identificatie met de ik-persoon zorgt. In de film is Dimitri - die nu Gunther heet - echter een onmiskenbaar deel van het verhaal. De kijker identificeert zich eerder met de camera dan met de personages, waardoor het vaak moeilijk is om echt mee te leven met de karakters. Pas in de flash-forwards, waarin Gunther-de-schrijver te zien is en hij in contrast staat met zijn verleden en zichzelf, wordt het psychologisch interessant. We zien een persoon in crisis, zonder die letterlijk te zien.

Geen toeval dat de voice over in dit stuk sterk aanwezig is. De treffende zinnen, gehaald uit verschillende boeken van Dimitri Verhulst, zorgen voor momenten van stilstand en reflectie en maken van de anekdotes een gevoelige film. Enkel jammer van de onnodig belerende, overgearticuleerde en dramatische toon. Die staat in contrast met de bijzonder natuurlijke vertolking van de olijke broers Cel, Petrol, Koen en Baraqué. Naast een vermelding van de acteurs, gaat ook een groot stuk van de lof naar Vlaanderens monteurmeester Nico Leunen, die de synchrone tijdslijn uit het boek dooreen haalt en op een organische en bijna onzichtbare manier verleden en heden vermengt.

De roman wordt eer aangedaan door liefde te tonen in lelijkheid.

Eenduidige conclusies zijn moeilijk te trekken. Wanneer we rekening houden met de verschillende doelgroepen, komen we uit op deze inschatting: lezers van het boek, hoewel steevast benadeeld in een bioscoop, zien een geslaagde verfilming, en hevige fans van Dagen Zonder Lief mogen teleurgesteld zijn door een tekort aan identificatie en psychologie. Maar ondanks doelgroepen, wordt het boek eer aangedaan door liefde te tonen op de vuilste plekken van ons land.