Atonement

Zijn bioscoopdebuut Pride and Prejudice was een aardig filmpje, maar wie had kunnen vermoeden dat de verder onbekende, nog vrij onervaren regisseur Joe Wright met zijn tweede film al een klein meesterwerkje zou afleveren? Atonement is een delicate en indringende film geworden die de moderne rauwheid van Britse sociale drama's combineert met de epische tragiek van pakweg The English Patient. Laat The Academy alvast enkele verdiende Oscars klaar zetten.

Atonement begint op een zomerdag halfweg de jaren '30 van de vorige eeuw, op het landgoed van de familie Tallis. De 13-jarige Briony kijkt toe hoe haar 18-jarige zus Cecilia flirt met Robbie, de zoon van de huishoudster. Het tweetal heeft een voorgeschiedenis, want Robbie heeft dankzij de familie net als Cecilia op Oxford gestudeerd - meer komen we niet te weten. Er hangt alleszins romantiek, zelfs erotiek, in de lucht en dat zint Briony niet. De naar aandacht snakkende prepuber zal de verdere afloop van deze argeloos aangevangen dag bepalen. Haar getuigenis in een bizarre aanrandingszaak nagelt de onschuldige Robbie aan de schandpaal. Zonder het goed en wel te beseffen vernietigt Briony aldus voorgoed de levens van twee intens verliefde mensen. En van zichzelf, zo beseft ze enkele jaren later, wanneer ze haar loodzwaar geweten tracht te verlichten door vrijwillig te helpen in een militair hospitaal. Cecilia en Robbie trachten intussen voorzichtig weer iets op te bouwen, maar het verleden en het heden - de tweede wereldoorlog is in volle gang - maken dat wel erg moeilijk.

Als verfilming van Ian McEwans bekroonde roman (Boetekleed) bevat Atonement een zekere metafysische ondertoon die het verhaal ver boven het melodramatische doet stijgen. In die zin sluit Atonement zeker aan bij de andere geslaagde en moeilijk te catalogiseren verfilmingen van McEwans werk, zoals het verontrustende The Comfort of Strangers, het macabere The Cement Garden of het bittere Enduring Love. Met naast berouw en verraad de boetedoening als voornaamste thema, kan je dan ook moeilijk van een puur romantische film spreken.

Zoiets verfilm je niet op een klassieke manier. Wright slaagt er meesterlijk in de melodramatische conventies in een passend postmodern, psychologisch jasje te gieten door de kijker op dezelfde wijze te manipuleren als Briony dat met haar omgeving doet. We krijgen eerst twee keer hetzelfde relaas te zien door de ogen van verschillende personages, later worden in de montage heden en verleden uitgekiend afgewisseld. We zien immers ook hoe de oude Briony (blijkbaar nog steeds met hetzelfde kapsel) in een hedendaagse televisiestudio eindelijk klare wijn schenkt. Pas dan wordt alles duidelijk, onder meer wie nu eigenlijk boete doet. Zo voegen McEwan en dus ook Wright een extra betekenis toe aan de tragedie: de niet te onderschatten kracht van woorden of verbeelding. Niet alleen omdat Briony het voor elkaar krijgt iedereen om de tuin te leiden met haar tienerhysterie, ook omdat het precies een door Robbie in een opgewonden staat neergetypte brief is die de gebeurtenissen mee in gang zet.

Atonement laat de harten van zijn publiek niet smeulen, maar slaat er spijkers in.

Wright schuwt voor dit materiaal gelukkig de epische aanpak van Anthony Minghella (de regisseur van The English Patient en Cold Mountain heeft een cameo als interviewer). Om het doorgedrongen, vernietigende besef van 'wat kon geweest zijn,' als een loden doek over de film te laten hangen, worden belichting, montage en geluid uitgepuurd of opgedreven, met grandioos effect. De donkere bibliotheek, de fel spiegelende vijver op het landgoed, de bloederige stranden van Duinkerken of de Londense metro die als schuilplaats dient, zorgen scène na scène voor adembenemende, onbeschrijfelijke beelden. De piekfijne kostuums en prachtige locaties roepen een zekere weelderigheid op die passend contrasteert met de rauwe plot. De soundtrack, nerveus elegant en handig gebruik makend van de ritmische slagen op een typemachine, geeft de film een extra shot tragiek.

Wie zich dus wil overgeven aan een oer-Brits romantisch drama à la Remains of the Day, is aan het verkeerde adres. Atonement laat de harten van zijn publiek niet smeulen, maar slaat er spijkers in. Dat je zo intens gaat meeleven met de protagonisten heeft naast de uitgekiende plot, vooral te maken met de fenomenale acteerprestaties van James McAvoy en Keira Knightley. Je gelooft elk moment dat deze twee voor elkaar bestemd zijn. McAvoy, intussen bekend uit The Last King of Schotland en de fenomenale televisieserie Shameless, heeft alles in huis om een grote ster te worden. Knightley is dat al, maar verkrijgt nu die geloofwaardigheid die ze als actrice nog wat miste, zelfs al werd ze al een keer voor een Oscar genomineerd. De jonge Saoirse Ronan, die Briony vertolkt en volgend jaar de hoofdrol speelt in Peter Jacksons The Lovely Bones, maakt zo mogelijk nog meer indruk in een weinig sympathieke rol. Oscarnominaties gegarandeerd.

Zelden maar slaagt een film er in enerzijds zo trouw de stijl en toon van een boek te vatten en anderzijds even indrukwekkend in beeld gezet te zijn als verteld te worden. Atonement sleurt de kijker mee om hem twee uur later murw, verscheurd en trillend van ontroering weer los te laten. Het filmjaar 2008 kan niet mooier van start gaan.

Sven De Schutter Helemaal (niet) akkoord? Lees de