Requiem for the American Dream

Genre: Documentaire | Duur: 1u13 | 2015 | Release: 0 - | Land: VS | Regie: Peter D. Hutchison, Kelly Nyks, Jared P. Scott | Cast: Noam Chomsky

“Deze film bestaat uit de allerlaatste interviews in lange vorm die Noam Chomsky gaf”, zo opent Requiem for the American Dream. Het doet je even twijfelen of de linguist en politiek filosoof die al decennia lang zijn sporen in de boekenwinkel en het openbare debat van de VS na laat, ter ziele gegaan is. Gelukkig niet. Maar de toon is wel gezet, zijn eerste woorden krijgen meteen gewicht en vanaf het moment dat de beroemde linkse intellectueel onwennig met zijn ogen knipperend in beeld verschijnt weet je hoe laat het is: tijd voor een messcherpe analyse van het Amerikaanse systeem, in filmvorm.

In tegenstelling tot Is the man who is tall happy?, Michel Gondry’s humoristische poging om iets van Chomsky’s taalfilosofie middels stopmotionanimatie begrijpbaar te maken, krijgen we hier niet te maken een interviewer die zijn duit in het zakje doet over wat hij allemaal hoort, maar krijgt Chomsky de hele film door alle spreektijd voor zich, dit maal in zijn gedaante als politiek filosoof. Onderwerp van zijn monoloog zijn de socio-politieke geschiedenis en de huidige staat van zijn land. De middenklasse is verdwenen, de democratie zingt zijn zwanenzang terwijl de superrijken en de politieke elite handjeklap spelen. Requiem biedt een beknopte lezing over de ongelijkheid die er in ’s werelds meestbekeken natie heerst, in tien lessen opgedeeld. Dit is geen hap-slik-weg-filmpje, maar een prent waar je met de oren gespitst en de neus op onraad berekend naar kijkt. 

Inhoudelijk draait alles dus om Chomsky’s maatschappijkritiek, en om dat passend te illustreren hebben de drie regisseurs mooi werk geleverd. De animaties zijn gemaakt van uitgeknipte dollars waardoor de eerste president van de VS steeds weerkeert in zijn ironische figurantenrol, de interviewachtergrond is pikzwart en de stem van Chomsky domineert als bij een alwetende verteller. De invloed van meesterdocumentairemaker Errol Morris is voelbaar. Net als in The Fog of War en The Unknown Known dient de monoloog van één man als ruggengraat van de film, en visueel worden animaties en archiefbeelden afgewisseld met talking-head-shots terwijl een klassiek orkest de narratief met de nodige spanning infuseert. De lange Amerikaanse geschiedenis van ongelijkheid en sociaal onrecht die de burgers van deze supermacht hebben moeten slikken wordt zo in een mum van tijd begrijpelijk uit de doeken gedaan, zonder dat er ongenuanceerde one-liners of overdreven theatrale scenes aan te pas komen. De onderwerpen razen voorbij en elke cut klopt als een zwitserse klok. Dit is een snelcursus Noam Chomsky in Amerikaanse montagestijl.

Daar zit zowel de grote verdienste als de grote zwakte van de film. Alles van Chomsky lezen is een levenswerk op zich, dus als introductie op zijn talrijke schrijfsels kan deze film als een succes beschouwd worden. Het is een hele krachttoer om taaie theorie in een vlotte filmvorm te gieten, en daar zijn de makers glansrijk in geslaagd. Hier is een man waarvan het de moeite loont om naar te luisteren, dat wordt vanaf de eerste seconden al duidelijk.

Keerzijde aan de stijl van deze film is dat ze met momenten als een met beeld verrijkt college aanvoelt, met amper adempauze tussendoor. Even verschijnt een scene waarin we Chomsky ‘aan het werk’ zien, thee nippend tussen stapels boeken. Maar voor je het goed en wel beseft is de theoretische sneltrein weer in beweging. Meer ademruimte had dus wel fijn geweest.

Een ware aanrader voor diegenen die een doortastende blik in de machinaties van de almachtige Verenigde Staten willen krijgen, gezien door de ogen van een belangrijk filosoof. Het zijn die ogen, omgeven door ouderdomsvlekken, waarop voortdurend de scherpte van het beeld rust. Erachter brandt een revolutionair vuur, een kritisch stel hersenen dat ondanks de ontwrichte socio-economische situatie vurig gelooft in de kracht van opstand.

Laten we hopen dat de begintitels het bij het verkeerde eind hebben, en dat we nog lang baat mogen hebben bij de kritiek van dit intellectuele zwaargewicht.