Lincoln

“The Ancient One”, “The Rail Splitter” of kortweg “Honest Abe”. Bijnamen genoeg voor Abraham Lincoln, de zestiende president van de Verenigde Staten. De geschiedenis herinnert hem echter in de eerste plaats als “The Great Emancipator” die de slavernij in zijn land afschafte. Het is deze eretitel die Steven Spielberg als uitgangspunt gebruikt voor zijn jongste film Lincoln, een historisch drama over de laatste maanden van de Amerikaanse burgeroorlog en de rol die de boomlange president hierin vervulde. Zet u schrap voor een ingewikkeld stukje Amerikaanse geschiedenis.

Het verhaal speelt zich grotendeels af in januari 1865. Lincoln heeft de presidentsverkiezingen net een tweede keer gewonnen maar ziet zijn land al vier jaar lang door een burgeroorlog verscheurd. De zuidelijke, geconfedereerde staten willen de slavernij behouden als noodzakelijke bouwsteen voor hun arbeidsintensieve economie. De noordelijke, veelal geïndustrialiseerde staten willen hun opstandige zuiderburen zo snel mogelijk op de knieën krijgen en terug bij de unie voegen. Die overwinning is nabij: het zuiden zit compleet aan de grond en het is een kwestie van tijd vooraleer vredesgesprekken tot een wapenstilstand zullen leiden.

Tegen deze achtergrond werkt president Lincoln met zijn administratie al maanden aan het zogenoemde “dertiende amendement” dat slavernij voorgoed uit de Amerikaanse grondwet moet schrappen. Ironisch genoeg zou een snelle vrede wel eens roet in het eten kunnen gooien. Zolang de strijd voortwoedt, kan Lincoln het amendement als een noodzakelijke oorlogsmaatregel verkopen. Komt de verzoening te vroeg, dan verdwijnt het maatschappelijke draagvlak voor het abolitionisme (ook in het noorden) en dreigt de kwestie op de lange baan te worden geschoven.

En zo start een race tegen de tijd. Eind januari stemt het Congres over het amendement. De vrede moet wachten tot Lincoln zeker is van een vereiste tweederde meerderheid. Het hoeft niet te verwonderen dat dit gepaard gaat met het nodige discreet diplomatiek overleg maar evengoed met een gezonde dosis geweld en een flink pak intriges. Voor een eenentwintigste-eeuws publiek mag het vreemd klinken, maar het zijn de Democraten die moeten worden overtuigd. Halfweg de negentiende eeuw waren zij de rechtse conservatieven waarmee vandaag vooral de Republikeinen worden geassocieerd. De republikeinse partij van Lincoln was dan weer de ogenschijnlijke voortrekker van het verlicht humanistisch denken. Het kan verkeren.

Dat Lincoln uiteindelijk in zijn opzet slaagde, is genoegzaam bekend. Dat hij enkele maanden later door een fanatieke zuiderling zou worden vermoord, eveneens. Vraag is hoe succesvol Spielberg dit hele epos naar het witte doek heeft vertaald. De balans is omgekeerd evenredig met de uitslag van de stemming in het Congres destijds: een paar keer “yes” maar toch overwegend een teleurstellend “no”.

Eerst het goede nieuws. Met de voor handen zijnde middelen en budgetten spreekt het voor zich dat de sets, decors en kostuums tot in de puntjes zijn verzorgd. De uniformen van soldaten, de buishoeden van de vele excellenties en de weelderige hoepeljurken van de dames passen perfect bij de ongeplaveide straten van het toenmalige Washington DC, de rijtuigen door paarden voortgetrokken en het interieur van de veelal statige huizen en residenties. Geen enkel detail is over het hoofd gezien. Dit voedt de indruk dat Spielberg er niet voor is teruggedeinsd om het hele plaatje een pak romantischer voor te stellen dan de toenmalige realiteit. Samen met een fotografie vol clair-obscur lijkt de wereld van Lincoln een uiterst behaaglijke plek waarin Dr. Quinn, Medicine Woman elk moment haar intrede kan maken.

Dat Spielberg op vlak van dramatiek en emoties alle registers als nooit tevoren opentrekt, versterkt dit gevoel van kunstmatigheid. Elk woord en elke handeling staan in dienst van een hoger, mythisch doel. Nu eens is het God, dan weer wordt een ongebreideld patriottisme als hoogste goed naar voor geschoven. De Amerikanen lusten er waarschijnlijk pap van en dat is ook nodig. Voor een buitenstaander is het welhaast onmogelijk om bij de pinken te blijven in een scenario doorspekt met verwijzingen naar historische figuren, plaatsen en gebeurtenissen. Bijkomende moeilijkheid zijn de vele facties en groeperingen bij de Republikeinen en Democraten onderling. De kijker kan helaas moeilijk genoegen nemen met een laissez-faire houding ten aanzien van de vele details wanneer het verhaal voortdurend een goed begrip lijkt te eisen. Een gebrek daaraan maakt het algauw lastig in te zien waarom verschillende personages nog maar eens een larmoyante dialoog aansnijden. Pathetiek is nooit ver weg.

Nu Daniel Day-Lewis de Golden Globe voor beste acteur te pakken heeft voor zijn vertolking van Lincoln, twijfelt niemand er nog aan dat hij ook bij de Oscaruitreiking de hoofdvogel zal afschieten. Alleen al de fysieke gelijkenis tussen beide heren is verbluffend. Day-Lewis is Lincoln. Toch slaagt hij er niet steeds in voldoende geloofwaardigheid in zijn rol te leggen. De hele film door lijkt de president heiliger dan de paus. Sint Lincoln is immer de minzaamheid zelve en wordt in al zijn daden door een superieur moreel bewustzijn aangedreven (iets wat meer dan een historicus durft te betwijfelen).

Maar meer nog dan dit, werkt het hoofdpersonage ronduit op de zenuwen door oeverloos gepalaver en eindeloze uiteenzettingen die het te pas en te onpas ten berde brengt. Lincoln lijkt bij momenten niks minder dan een seniele opa die voortdurend verhaaltjes vertelt en dit op bijzonder ongelukkig gekozen tijdstippen. Meer dan eens beantwoordt hij een cruciale ja-neevraag door alweer een anekdote aan te heffen over de onafhankelijkheidsoorlog of – waarom niet – Engelsen met diarree. Het publiek zucht bij het zoveelste rondje rond de pot en zelfs de personages op het scherm lopen gillend de kamer uit wanneer “Uncle Abe” weer eens met een vertelseltje van wal steekt. Wat ongetwijfeld bedoeld is als een manier om zijn wijsheid en mensenkennis te verzinnebeelden, maakt van hem een karikatuur die niet weet wanneer te zwijgen.

De acteurs in de bijrollen wegen te licht om het tij te keren. Sally Fields doet het niet onaardig in de rol van Lincolns echtgenote Mary Todd maar komt niet verder dan een tweedimensionele voorstelling van een labiele en rouwende moeder. Ook Tommy Lee Jones maakt weinig indruk op een zeldzaam, humoristisch moment na. Dit weerhield de Academy echter niet om hen allebei met een nominatie voor beste acteur in een bijrol te bedenken. Joseph Gordon-Levitt, getooid met een fijne snor, verdient een pluim voor het subtiel promoten van de Movember-beweging.

Spielberg sleepte in totaal liefst 12 Oscarnominaties in de wacht voor zijn jongste epos. Amerikaanser dan Lincoln worden films dan ook niet gemaakt en waarschijnlijk wordt hij de grote slokop op de uitreiking op 24 februari. Wie houdt van mierzoete, afgelikte en kritiekloze Amerikaanse zelfverheerlijking waarop vanuit een Hollywoodstandpunt niks aan te merken valt, zal een overwinning alleen maar terecht vinden. Wie hoopt ook maar enigszins te worden verrast door een originele invalshoek of schrandere historische representatie, komt van een kale reis terug. Lincoln is precies wat ervan te verwachten valt. Het grote publiek zal er ongetwijfeld van smullen, de meerwaardezoeker heeft sinds de jongste gemeenteraadsverkiezingen het buikgevoel van de familie De Clerck in Kortrijk om op terug te vallen: “Zum Qotsen”.

Alexander Verstraete Helemaal (niet) akkoord? Lees de