Fahrenheit 9/11

Genre: Documentaire | Duur: 1u52 | 2004 | Release: 7 Juli 2004 | Land: VS | Regie: Michael Moore | Cast: George Bush, Michael Moore

Wereldleiders die zichzelf 'the war president' noemen en om geldgewin wapenwedlopen en massaslachtingen ontketenen, daarmee gaat geen goed geïnformeerd mens akkoord. In verkiezingsjaar 2004 lanceerde de bekendste Amerikaanse documentairemaker op eigen houtje dan ook gelukkig een polemiek, een éénzijdige virulente aanval op de oorlogszieke administratie-Bush, die massa's Amerikanen en Iraki's liet afslachten om de eigen financiële winst veilig te stellen. Het maken van een documentaire die dergelijke praktijken aan het licht brengt, was ongetwijfeld een gevaarlijk werkje. Maar iemand moet het doen. Dank u, Michael Moore. En dank u, jury uit Cannes, die door aan het kladwerk de Gouden Palm toe te kennen, ervoor zorgde dat veel Amerikanen de prent zullen zien - het loopt er indertussen inderdaad storm aan de kassa.

De toeschouwers krijgen immers een hoop wetenswaardige feiten op zich afgevuurd. Na elf september mocht niemand nog het land binnen of buiten, maar 24 leden van de familie Ben Laden werden zonder politieverhoor onder beveiliging het land uitgebracht. Tijdens de oorlog met Afghanistan, waren er minder soldaten de rotsen daar aan het uitkammen dan er agenten in Manhattan rondliepen. Eens de troepen Irak bereikten, verminderde Bush het soldatenloon met een derde en de steun aan hun families met zestig procent. Terwijl de militairen er in eerste instantie op alles schoten wat bewoog, loeide The Bloodhound Gang in hun koptelefoons: "Burn motherfucker, burn".

Schokkend, onmenselijk, nodig om het publiek mee te delen, hopelijk van invloed op de publieke opinie - al durven we daar niet meer op rekenen sinds in Vlaanderen 'Rob Klop' is verkozen. Maar daar hoorden we Siegfried Bracke niet over. Geef ons dan maar Moore, een echte patriot die het humane gehalte van zijn land weer de hoogte in wil stuwen. Er een doordachte documentaire over maken, is hem echter niet gelukt. Tussen de indrukwekkende opening met een minuutlang zwart beeld terwijl we de Arabische vliegtuigen de WTC-torens horen binnenbranden en de beklemmende eindsong van Neil Young (Keep on rocking in the free world), krijgen we immers een zeer belerende, het publiek bij het handje houdende en visueel onaantrekkelijke mix van oorlogsbeelden en talking heads.

Want het feit dat de top-Amerikanen massa's vriendjes hebben bij de superrijke Saoudi's, toon je gewoon niet aan door het mix van alle beelden uit de laatste tien jaar met USA-regeringsleden die handjes schudden met lachende hoofddoekdragers. Binnen het als persoonlijke aanval soms grappige maar bijzonder wild gemonteerde geheel van gekende gruwelijkheden die de man en de regering-Bush kenmerken, borstelt de gelauwerde documentaire op die manier bij momenten met wel heel brede vegen. De oorlog tegen Irak, verkondigt Moore via een 'stem van God', was allang gepland en werd eindelijk mogelijk gemaakt doordat Osama, de neef van de businesspartners van de familie Bush (via een firma als 'The Carlyle Group' -waar ook oud Brits premier John Major de dienst uitmaakt- produceren ze onder andere, euhm, tanks) een vliegtuig of twee in 's lands meest trotse torens boorde. De 'coalition of the willing', de groep landen die akkoord ging met die oorlog, wordt voorgesteld via elkaar kort opvolgende beelden: Nederland (hashpijp), Marokko (oude zwart-wit beelden van een quasi debiele cultuur), IJsland (dito beelden van uit het begin van de eeuw). Enzovoorts. Moore is nooit fijnzinnig geweest, maar hier spant hij toch de kroon.

e keren net zoals in Roger and Me en Bowling For Columbine terug naar Moores geboortestadje Flint, Michigan. Moore speelt het slim en laat ook de conservatieve onderbuik van het land vertellen dat ze genoeg hebben van het akelige werk van de haviken. Raak, die man uit de arbeiderswijk die zegt dat zijn buurt er heus niet zoveel beter uitziet dan de op televisie als achterlijk gepresenteerde wijken in Irak. Maar niet erg fijnzinnig, die moeder van een soldaat die in een sterk staaltje 'reënactement' (het voor de camera opnieuw opvoeren van vermeend gebeurde dingen) eerst de trotse patriot-met-Amerikaanse-vlag speelt en dan huilend een brief van haar vermoorde soldatenzoon voorleest. Nog minder to the point, die bejaarde dames die melden dat ze genoeg hebben van Bush.

Dus naast merci toch ook non!, Quentin Tarantino, Emmanuelle Béart, Tilda Swinton, Kathleen Turner, Benoît Poelvoorde, Jerry Shatzberg, Tsui Hark. Foei, samenstellers van de competitie in Cannes. Deze plat op het sentiment spelende reportage had Moore eerder een job als hoofdredacteur van Ter Zake dan een Gouden Palm moeten opleveren. De concurrentie daarvoor kan met Shrek 2 en The Ladykillers ook weer niet zó groot geweest zijn, maar Fahrenheit 9/11 valt cinematografisch bijzonder zwak uit vergeleken met filmische parels als The Pianist of Elephant. Moore krijgt een tien voor demagogische politiek, een nul voor documentair vernuft en esthetiek. Of hoe een heel breed publiek willen bereiken, soms ten koste van je boodschap gaat.

Als die boodschap echter van levensbelang is - en dat is ie hier zeer zeker - willen we al eens een oog dichtknijpen. Soms heiligt het doel de middelen. In Cannes wilde de man maar interviews met journalisten uit het oude continent toestaan eens hij al zijn landgenoten had gezien. Moore heeft er dus nooit een geheim van gemaakt dat hij met zijn prent op de modale Amerikaan mikt, die nog minder onafhankelijke media kan genieten dan wij in Europa. Fahrenheit 9/11 is een must voor wie nooit een krant leest. Is 'dumbing down' echt een rage in de States, zoals belezen cultuurpessimisten ons verzekeren -het diep filosofische traktaat "All I really need to know, I learned in kindergarten" stond zo bijvoorbeeld maanden op één in de Amerikaanse boekenlijstjes? Dan kan het demagogische Fahrenheit 9/11, dat het hart op de juiste plek heeft, sommige rednecks misschien toch nog iets bijbrengen. Bush wordt hier bevochten met zijn eigen populistische wapens, en 'the war president' staat al helemaal niet bekend om zijn cinematografisch vernuft.