Doubt

Ze werd onlangs beloond met een vijftiende Oscarnominatie: Meryl Streep, in Doubt aan het werk te zien in een rol die haar fysiek eigenlijk het best ligt: die van heks. Niet dat zuster Aloysius, hoofd van een school in de Bronx in 1964, zich bezighoudt met magie of andere profane toestanden. Een heks is ze eerder in spreekwoordelijke zin: koud, benig, angstaanjagend bij momenten. Regisseur John Patrick Shanley, die zijn eigen bekroonde toneelstuk verfilmde, lijkt zijn hoofdpersonage in enkele scènes aan het begin van de prent zelfs op te voeren als een afgrijselijk buitenaards wezen. Kinderen beven voor haar dominantie. Haar verre van eigentijdse klederdracht maakt het plaatje af.

Aan de andere kant staat de gemoedelijke, wat hedonistische priester Flynn. Hij tracht de conservatieve mantel af te werpen en spreekt met zijn leerlingen over wat hen echt bezig houdt. De enige zwarte leerling van de school, Donald Miller, kijkt naar hem op en krijgt nu en dan ook wel wat meer aandacht. Dat feit volstaat voor zuster Aloysius om vermoedens te uiten over een ongezonde relatie tussen de priester en de jongen. Is ze waarlijk verontwaardigd om wat het kind mogelijk aangedaan wordt of grijpt ze gewoon de kans de overste waar ze zo afkeurig tegenover staat, zwart te kunnen maken?

Tussen de twee gezagsdragers staat een jonge en goedgelovige jonge non (de immer uitstekende Amy Adams uit Junebug, Enchanted en Charlie Wilson's War) als speelbal. Ze is manipuleerbaar, zowel emotioneel als redelijk, en haar personage dient dan ook als leidraad voor de kijker. Want deze intelligente en knap opgebouwde film doet precies wat zijn titel zegt: twijfel zaaien. Bij alle personages, maar vooral ook bij de kijker.

We zijn in eerste instantie geneigd die duivelse non te willen doorzien, daarbij zonder scrupules bevestigend wat we allemaal over nonnen denken. Het scenario biedt Aloysius echter ook de kans een andere kant van zichzelf te laten zien. We stellen vast dat ze begaan is met een slechtziende zuster en ze dus niet geheel onmenselijk is. Streeps grandioze, genuanceerde vertolking draagt in grote mate bij aan deze voorstelling. De zuster gaat geleidelijk aan steeds minder aan een cliché voldoen. Dat ze trouwens vaak boers en grof uit de hoek komt, is ergens wel verfrissend - hoewel de rol geen greintje humor bevat. De non komt stilaan ook letterlijk menselijker in beeld. Hoewel haar opvattingen voorbijgestreefd zijn en haar gebrek aan warmte, ons niet voor haar innemen, moet je wel concluderen dat ze ook maar denkt het beste te doen.

Maar de film vraagt zich wel af hoe hovaardig het is (té?) zeker van jezelf te zijn. Ieder moment echter dat je samen met Aloysius de vermeende persverse pastoor aan het kruis wil nagelen, neemt de plot een subtiele wending. Pastoor Flynn weet immers ook de kijker te overtuigen van zijn goede bedoelingen en wordt misschien wel ten onrechte gebrandmerkt. Philip Seymour Hoffman heeft net als Streep al zo'n grote variatie aan personages vertolkt dat het casten van deze twee prijsbeesten geen enkel voorspelbaarheidsrisico met zich meebrengt.

Bovendien speelt de strijd, die in feite in niet meer dan een drietal lange dialogen afgehandeld wordt, zich in eerste instantie vooral op de school zelf af en heb je slechts twee partijen. Maar wanneer de moeder van Donald (gespeeld door de niet zo bekende maar uitmuntende Viola Davis) betrokken wordt en zij enkele markante uitspraken doet in een beklemmende scène die zowat het hoogtepunt van de film vormt, krijgt het echte leven vat op de zaak. Hoewel ons zelfs tot op dat moment onthouden wordt wat nu werkelijk de drijfveer van Aloysius is, is haar reactie op dat moment zo menselijk dat de film perfect in evenwicht geraakt. De twijfel, die ook de veranderende tijd symboliseert, blijft dus zijn plaats opeisen en wordt in een bredere context geplaatst. Kennedy is een jaar eerder vermoord, nieuwe technieken dienen zich aan, de zeden evolueren, ... Aloysius en Flynn worden de vertegenwoordigers van veel grotere tegenstellingen: traditie tegenover vooruitgang, afstand tegenover empathie.

Shanley slaagt er bovendien in een sobere maar passende sfeer te schetsen en toont zich een opvallend rijp filmer. De vaak van bovenuit bekeken scènes passen uiteraard bij het kerkelijke sfeertje. Sterk is ook dat hij de krachtige maar nergens streverige dialogen tot hun recht laat komen zonder muziek. Slechts op minder pivotale momenten klinkt een streepje dramatische muziek.

Topacteurs zorgen voor een genuanceerde film die de kijker voortdurend laat twijfelen

Doubt weet in zijn geheel dus beslist te overtuigen en vraagt van de kijker niet zozeer een bereidheid of kunde om complexe verhalen te volgen, maar (simpelweg?) enige intelligentie, moreel inzicht en de durf om even bij zichzelf te rade te gaan. Voeg daar acteerprestaties van de bovenste plank aan toe (dit is overigens een van de zeldzame films waarvan alle 4 de hoofdrolspelers genomineerd werden voor een Oscar, en allemaal terecht) en je krijgt een excellent drama dat je gerust veel Oscarwaardiger kan noemen dan pakweg het tamme Benjamin Button.

Sven De Schutter Helemaal (niet) akkoord? Lees de