Ben X

Nog voor Ben X bij ons in de zalen werd vertoond, ontving het filmdebuut van Nic Balthazar al menig applaus. Zo kaapte de film maar liefst drie prijzen weg op het filmfestival van Montreal, waaronder de publieksprijs én de hoofdprijs. Verder werd ondertussen ook al beslist dat de film - een adaptatie van Balthazar's boek Niets is alles wat hij zei, dat eerder ook al werd verwerkt tot het theaterstuk Niets - de Belgische inzending wordt voor de Oscars voor beste niet-Engelstalige film. Jammer voor het veel sterkere Dagen zonder lief, maar Ben X heeft wel zijn verdiensten.

Ben X brengt ons het verhaal van Ben, een jongen met een lichte vorm van autisme. Zijn leven speelt zich voor een belangrijk deel af in de wereld van het online computerspel Archlord. In het echte leven heeft Ben het echter veel moeilijker. Om de dag door te komen houdt hij zich vast aan allerlei patronen en rituelen. Vooral naar school gaan is voor Ben een dagelijkse beproeving, omdat twee hardnekkige pestkoppen hem het leven zuur maken. Ben wordt tot het uiterste gedreven, maar dan duikt zijn internetvriendin Scarlite plots op en schiet hem te hulp.

Opvallend aan deze film is de integratie van computerspelsequensen met echte filmbeelden. Zo zien we de actie vaak parallel in beide werelden. Om dit voor elkaar te krijgen werden een aantal scènes online opgenomen, waarbij gamers op basis van de aanwijzingen van de regisseur hun virtuele personages bepaalde handelingen lieten uitvoeren. Erg leuk is ook de begingeneriek, waar de namen van de medewerkers verschijnen binnen de game-interface. Ook op andere gebieden is de film visueel sterk. Zo onthouden we bijvoorbeeld het subtiele kleurgebruik en de mooie 'stilstandscène' in het station. Verder wordt het autisme van Ben op een knappe manier in beeld gebracht. Wanneer Ben een conversatie heeft met iemand, wordt in de montage af en toe kort het standpunt van Ben getoond. Hierbij valt op dat hij enkel oog heeft voor de details (lippen of ogen) en nooit de persoon in zijn geheel opneemt. Zoals een psycholoog in de film het uitdrukt: 'Ze zien elk blaadje afzonderlijk, maar ze kunnen de boom niet zien.'. Ook via voice-over wordt getracht om het autistisch redeneren van Ben duidelijk te maken, maar dit begint echter snel te vervelen. In de dialogen wordt vaak met taal gespeeld ('Ik heb autisme of autisme heeft mij'), maar dit heeft soms een melig effect.

Het is duidelijk dat Balthazar in zijn film zeer veel onderwerpen tegelijk wil aankaarten: vereenzaming, gamen als uitvlucht voor de kwellingen van het dagelijks leven, (cyber)pesten, autisme, het (dis)functioneren van de psychologische sector, zelfmoord en zelfs het leven met gescheiden ouders. Toch net iets teveel voor één film, waardoor je je als kijker op het einde enigszins afvraagt welke boodschap de film nu eigenlijk wil brengen. Ondanks de mooie integratie van game- en filmbeelden wordt er uiteindelijk weinig substantieels gezegd over gamen. En er is wel een stevige aanklacht tegen pesten, maar Ben wordt schijnbaar enkel en alleen gepest omdat hij als autist een dermate gemakkelijk slachtoffer is. In die zin valt de keuze voor autisme misschien wel aan te vechten. Zou dit hele verhaal niet evengoed een 'normale', wat timider persoon kunnen overkomen? Het ijzersterke einde tilt de film uiteindelijk echter onmiskenbaar naar een hoger niveau. Het meer dan aanvaardbare acteerwerk van jong geweld als Laura Verlinden, Greg Timmermans en Titus De Voogdt en de uitstekende soundtrack van Praga Khan - aangevuld met een vleugje dEUS, Arno en Sigur Rós - maken de beleving compleet.

Met Ben X levert Balthazar niet alleen een debuut af waar menig (Vlaams) regisseur jaloers op zal zijn, hij bezorgt ons meteen ook een boeiende, zelfs emotionele kijkervaring. Hoewel de prent zijn onvolkomenheden heeft en wat ons betreft dus niet meteen een topper kan genoemd worden, is dit toch een film van betekenis. Balthazar heeft met deze relevante vertelling de lat hoog gelegd voor zichzelf, maar bewijst daarmee dat de Vlaming dringend zijn bescheidenheid van zich af moet werpen.

Simon Smessaert Helemaal (niet) akkoord? Lees de