The 11th Hour

Sinds An Inconvenient Truth ziet de wereld er een beetje anders uit: je ziet autoreclames met milieuvriendelijkheid als argument, in de winkel moet je betalen voor een plastic zakje en je voelt een steek van schuld wanneer je iets anders dan een spaarlamp inschroeft. Nobelprijswinnaar Al Gore mag dan wel zijn ideeën over de milieucrisis wereldwijd verspreid hebben, er is nog heel wat werk aan de winkel. Want, zo laat Leonardo DiCaprio in The 11th Hour weten, het probleem is uiteindelijk niet de berg afval of de benzinezuipers op de baan, maar de denkwijze van de mens.

Velen hebben vast gelijkaardige gevoelens na documentaires over de scheve dingen in de wereld: een overdaad aan schuldgevoel en tegelijk een vreselijk gevoel van wanhoop. ?Ik moet iets doen?, denk je, ?maar nooit zal ik het zelf kunnen oplossen?, zeg je, en uiteindelijk beweeg je amper een vinger.

Het is, weinig verwonderlijk, een ambiguïteit zonder oplossing. De mens krijgt immers een dubbele rol toebedeeld in het verhaal, die van dader en slachtoffer tegelijk. We worden verteld dat onze arrogante houding tegenover de natuur alle zuiverende systemen kapot maakt, maar dat deze houding tegelijk in de menselijke natuur ligt. ?De orkanen van de laatste jaren zijn nog maar het begin?, voorspelt een deskundige.

Die paradoxale rol zorgt voor een knaging, een ongemak. Wij zijn daders met inactiviteit als moordwapen en slachtoffers van een probleem dat het individu overstijgt. De menselijke natuur maakt ons wie we zijn, technologisch evoluerend en wetenschappelijk onderlegd, maar bevat ook het zaad van onze ondergang. Niet één persoon of één groep is de dader, maar een collectieve attitude nekt ons. Daardoor wankelt de vingerwijzing tussen de ander en onszelf. En geen van de twee is helemaal correct. Uiteindelijk heeft ook The 11th Hour een ambigu karakter: enerzijds wil het hoopvol overkomen (?Het is nog niet te laat!?), anderzijds is de boodschap onmiskenbaar morbide (?De mens is maar een voetnoot in de geschiedenis en ons einde is nakend?). Deze documentaire is inhoudelijk een horrorfilm, met de mens als monster en slachtoffer, de natuur als wraaknemende instantie en piekende grafieken als sporadische schrikeffecten. Maar de eindconclusie is griezeliger dan alle horrorfilms samen: misschien is de aarde beter af zónder ons.

Dit soort documentaires worden geïnitieerd vanuit een menslievendheid, maar monden vaak uit in een overweldigende boodschap over de omvang van de menselijke destructiviteit. Zoals een van de deskundigen stelt: ?De gezaghebbers hebben de middelen om milieuvriendelijk te handelen, maar passen die gewoon niet toe?. Die vernielzucht zit ook vaak verhuld in veelvoorkomende reacties van de kijker, namelijk apathie of goedpraterij. Uiteindelijk kan echter niemand om de boodschap heen dat er iets niet klopt: ofwel slaan de angstaanjagende cijfers nergens op, ofwel wordt een dezer dagen een duurzame brandstof toegepast, ofwel bezoekt de mensheid weldra zijn eigen begrafenis. En als The 11th Hour ons iets wil bijbrengen, is het wel dat er verregaande maatregelen getroffen moeten worden om dat laatste nog te voorkomen. Of we nog op tijd losraken van onze eigen natuur om onze eigen soort te redden, is echter nog helemaal niet zeker.

Bert Lesaffer Helemaal (niet) akkoord? Lees de