Hard to be a God

De naam Aleksey German doet misschien niet meteen een belletje rinkelen. Toch maakte de cineast in de jaren zeventig en tachtig enkele toonaangevende Russische films die vaak verboden werden in zijn thuisland. Maar al sinds de jaren zestig speelde hij met het idee om Hard to be a God van de broers Strugatsky, die verantwoordelijk zijn voor Roadside Picknick, de inspiratiebron voor Tarkovsky’s Stalker, te verfilmen. De opnames begonnen pas rond de eeuwwisseling, duurden meer dan tien jaar en German stierf net voordat hij zijn film kon afwerken. Maar dankzij zijn zoon en vrouw, eveneens zijn trouwe co-scenariste, kunnen we alsnog zijn magnum opus in volle glorie bewonderen.

Hoewel, ‘bewonderen’ is misschien niet het gepaste woord. Want Hard to be a God moet een van de meest smerige en walgelijke films ooit gemaakt zijn. German neemt je mee naar een wereld doordrenkt in modder, bloed, uitwerpselen, kots en rottend vlees. De film speelt zich namelijk af op een planeet gelijkaardig aan de aarde, maar waar nog geen Renaissance is doorgemaakt. Integendeel, er is een tegenreactie gekomen waarbij alles wat intellectueel is, gewelddadig wordt onderdrukt door de troepen van Don Reba, de Koninklijke minister van veiligheid.

De film draait rond dertig wetenschappers die naar de planeet werden gestuurd voor observatie en om de vooruitgang van de bevolking te helpen, met als enige voorwaarde dat ze niemand mogen doden. In hoofdzaak volgen we Don Rumata, een van de wetenschappers die jaren later als een afstammeling van een heidense god aanbeden wordt en heerst over de hoofdstad Arkanar. Zijn comfortabele leventje wordt plots bedreigd wanneer een dokter vermist wordt en de Zwarte Orde, een militaristische religieuze orde, zijn kasteel binnenvalt.

Germans focus ligt echter niet op het verhaal maar wat er zich in de achtergrond afspeelt. Tijdens scènes waar personages converseren, laat hij bijvoorbeeld de camera de ruimte verkennen, vaak met claustrofobische close-ups. Hierbij kijken de vaak misvormde personages vaak recht in de lens en spreken ze de kijker aan, alsof hij een toeschouwer is in dit groteske en carnavaleske schouwspel. De taferelen die we aanschouwen schilderen een middeleeuwse hel in een goddeloze Hieronymus Bosch-achtige wereld, waarbij German ons de meest verwerpelijke kant van de mensheid laat zien en waarin de filmische erfenis van Ken Russel, Pier Paolo Pasolini en de latere Frederico Fellini als geen ander merkbaar is.

Een van de meest smerige en walgelijke films ooit gemaakt

Ondanks al de lelijkheid die German opvoert, is Hard to be a God een visuele tour-de-force. De uitgekiende zwart-wit fotografie, de complexe long takes en de sfeerschepping zijn verbluffend. Een aantal scènes zullen zelfs lang na het zien van de film op je netvlies gebrand blijven. Maar de kans is groot dat je op het einde van de rit verdwaasd zal achterblijven door de chaotische vertelstructuur en het bijzonder ontoegankelijke karakter van de film. Hierdoor is het bijzonder moeilijk om de film naar waarde te schatten. Sommigen zullen er al snel de brui aan geven, zeker als je weet dat de expositie bijna anderhalf uur duurt, terwijl anderen zichzelf er helemaal in zullen verliezen. Het beste advies dat we je kunnen geven is om niet te proberen alles te vatten – de plot van het boek lezen op Wikipedia kan helpen- , maar de film gewoon over je heen te laten komen als een soort angstige koortsdroom.

Jeroen Van Rossem Helemaal (niet) akkoord? Lees de