Dancer in the Dark

IN DE REEKS "DE BESTE FILM ALLER TIJDEN" - VOLGENS REDACTEUR BEAU JANSSENS

Wat maakt van Dancer in the Dark zo'n sublieme film? Zeker, er is de Von Trier-obsessie. En Björk is nu eenmaal een (muzikale) godin, waarvan ik al meer dan de helft van mijn leven onvoorwaardelijk bewonderaar ben. Verder is Deneuve een van de weinige echte grote dames du cinéma. Maar bovenal is Dancer in the Dark een combinatie van dit alles.

We schrijven lente 2001. Toen nog woonachtig in het diepe Limburg, verneem ik dat DitD gedraaid zal worden in Kinepolis Hasselt. Mijn geschiedenisleraar nodigt me uit mee te gaan. Doodsbang (voor, onder andere, het resultaat) ga ik de zaal in. De lichten doven, niets te zien behalve een zwart scherm. Door de boxen galmt de betoverende ouverture.

Eenmaal de film goed en wel bezig was, kwam ie enkel als langdradig, saai en evident over. En misschien vooral te bibberig. Gezeten op een van de eerste rijen word ik getroffen door een onoverkomelijk gevoel van zeeziekte. Een luttel halfuur later moet ik mezelf naar buiten begeven om mijn ?toch wel? overheerlijke pasta van de avond mijn lichaam te doen verlaten.

Het merendeel van de film zit ik met gesloten ogen te luisteren naar de dialogen en bovenal de magische muziek te horen die gecreëerd wordt met alledaagse objecten. Björk schreef ?toen voor haar doen? lang aan de muziek en of het nu de uiterst Björkiaanse ballad ?I?ve seen it all? is, of de catchy musicalmedley ?In The Musicals?, of misschien nog wel de kalmerende afsluiter ?New World?: de muziek raakte me. Niet enkel die standards beroeren, maar ook de muzikale inventiviteit bekoort. Daarbij denk ik dan vooral aan het wonderlijke duet met Siobhan Fallon in de spielerei die ?107 Steps? is. Bijna nooit had Björk zoveel duetten zonder zo ?zichzelf? te klinken. Ook de a capella-stukken (?Favourite Things?, ?Next to last Song?) bezweren. Want daar droom je toch van, uiteindelijk: Björk die je vocaal troost met een berceuse. Al is het een berceuse pas comme les autres.

Toen ik de film een eerste keer herbekeek (ditmaal verder van het scherm), werd ik getroffen door het tragische, doch nog steeds oersimpele verhaal van Selma, een verstoten immigrante die het hart op de juiste plaats heeft. De moederliefde die ze toont, de onvoorwaardelijke vriendschap en het misplaatst naïeve vertrouwen in haar naasten: dit alles mondt uit in een uiterst aimabel personage dat ook nog eens wonderbaarlijk vertolkt werd. Want ondanks alle promotionele babbels die Björk eraan vuil maakte, was dit allesbehalve haar eerste en zeker niet haar laatste acteerervaring. Voorheen speelde ze al mee in de IJslandse tv-serie ?Glerbrot? (je wil zelf niet weten hoe knudde dat eruit zag) en in een xenofoob heksendrama (?The Juniper Tree?). Later zou ze haar lichaam nog lenen voor een film van manlief (?Drawing Restraint 9?) en even later haar stem voor een korte animatiefilm (?Anna and the Moods?), geschreven door haar vaste tekstschrijver Sjón. De prijzen en nominaties die Björk ontving voor haar rol in de film vallen dan ook niet uit de lucht.

De geruchten die de ronde deden over de film (Björk eet een rekwisiet op! Björk en Lars gaan haast op de vuist! Björk en Lars praten niet meer met elkaar! Björk is al drie dagen niet meer op de set geweest!) mystificeerden de prent enkel meer. En niet enkel dat: je kijkt naar een scherm en ziet een persoon, geen personage. Björk is Selma.

De beeldende taal van Von Trier was in 2000 al een vereenvoudigde versie van zijn Dogmestijl, maar de manier waarop de geschouderde camera je in de wereld van de blind wordende Björk/Selma dwingt, is verlammend. Bij elke nieuwe visie betrap ik mezelf erop ?telkens te laat, uiteraard? dat ik weer in Lars? val ben getrapt. En dat Björk nogmaals niet zichzelf was ? te weten dat ik dagelijks met beelden van haar geconfronteerd word, dus haar fysiek écht wel herken.

Enkel een ware Actrice kan zoveel energie, verdriet, geluk, troost en geloof overbrengen. Geloof in haar kunnen, een wil om weer die naïeve persoon te worden, al was het maar om je naaste liever te hebben. Enkel een Actrice speelt het klaar zo moeiteloos perfect over te komen, terwijl het eigenlijk bloed, zweet en tranen kostte. Ondanks Björks beperkte acteerervaringen, heb ik nooit iemand zó overtuigend een rol zien vertolken, tot op het punt zelfs dat het geen personage meer was, maar een alter ego. In de film komt niet enkel Björk-de-persoon aan de oppervlakte, maar ook een tweede ik. Selma-het-personage wordt aldus een amalgaam van zichzelf ?als fictie? en Björk ?als muziekgodin?. Welk beter excuus kan een bewonderaar van de IJslandse zich bedenken om zijn (of haar) ultieme bewondering te legitimeren? De term ?fan? is in Björkland, sinds ?fan? Ricardo Lopez de IJslandse een bompakket toestuurde, een vergruisd begrip en elke rechtvaardiging van die obsessie is mooi meegenomen. Als je Björk als persona op een metaniveau kan plaatsen en je bewondering op die wijze kan verdinglijken, wordt ze des te meer een onaanraakbaar figuur, een fictieve Diva. En zo ga je verder weg van de persoon en raak je enkel aan de persona. Net datgene dat zij verwacht van ?fans?. Een intelectualisering van de instinctieve en gevoelsmatige bewondering voor haar genie, in al haar artisticiteit.

Een film die zo diep raakt en die daarenboven ? uiteindelijk dan toch? visueel charmeert (daarbij denk ik dan vooral aan de schitterende dansscènes) en mij ook nog eens een perfect excuus geeft om mijn voorliefde voor de IJslandse, haar land, haar cultuur en alles wat daarmee verband houdt op een legitieme manier te verklaren. Dit is film kijken op meerdere niveaus: het puur instinctieve, het tactiele, het auditieve, het visuele en niet te vergeten: het mentale, intellectuele en gevoelsmatige.

Beau Janssens Helemaal (niet) akkoord? Lees de