Burma VJ: Reporting from a Closed Country

Genre: documentaire | Duur: 1u24 | 2008 | Release: 1 Januari 2008 | Land: Denemarken | Regie: Anders Østergaard | Cast:

Na de Tweede Wereldoorlog werd het toenmalige Birma (nu Myanmar) in 1948 onafhankelijk verklaard. Losgeslagen van het Britse gezag, resulteerde die autonomie in steeds beter georganiseerde rebellengroepen. In 1962 richtte generaal Ne Win de Revolutionaire Raad op en startte daarmee een socialistisch klimaat onder een militair bewind. De economie verslechtte en dat leidde in 1987 tot immense betogingen, waarbij militairen 3.000 burgers doodden.

Dat is het vertrekpunt van Burma VJ. We zien beelden die een videojournalist in het geheim maakt van mensen in een bus, terwijl hij in een voice over de huidige sfeer in het land beschrijft. Niemand durft zijn mond te openen, van betogingen zijn geen sprake en agenten in burgerkledij verbergen zich overal; angst regeert. Camera’s moeten clandestien gebruikt worden, want informatie mag niet zomaar over de grens gaan en dissidenten worden zonder enige vorm van eerlijk proces in de gevangenis geplaatst.

Toen in 2007 de brandstofprijs verdubbelde, besloten de boeddhistische monniken stappen te ondernemen. Hoewel de monniken zich niet mengen met politieke zaken, dreef de onmenselijkheid van de situatie hen uit de tempels en op de straten. De VJ’s filmen de stille, vreedzame, maar massale en gedreven optocht van de kale mannen in rode gewaden. Er gaat een onmiskenbare kracht van hen uit, door de beheersing en de stilte; geen woede, geen geschreeuw, geen spandoeken, enkel een colonne van mensen die geen blijk geven van stoppen. De monniken zijn de enige partij waartegen de overheid niet zomaar durft te reageren, maar toch is de situatie uiterst onvoorspelbaar. Een enkel geweerschot kan het begin van een nieuwe slachtpartij ontketenen. Ondertussen komen mensen meer en meer op straat, eerst om te observeren, daarna bevreesd te applaudisseren en iets later de colonne te volgen. De VJ’s durven de camera’s bovenhalen en mensen schreeuwen in de lens om alles te filmen. De overheid reageert met schietpartijen en arrestaties.

Op die kritische momenten is registratiemateriaal het enige wapen dat burgers kunnen hebben. Vechten met de naakte vuisten maakt niks uit tegen het ijzer van de militairen; de wereld ogen bieden op de toestand is de enige uitweg. Dat gebeurt via satellieten die de beelden via een ontvangstcentrum in Oslo naar alle nieuwszenders sturen. Via technologieën als kleine handycams, satellieten en internet is het tegenwoordig mogelijk de wereld getuige te maken van het gesloten land. Nieuwe media maken van iedereen met een gsm of camera een potentiële documentairemaker en journalist. Kijk maar naar de talloze montages van gsm-opnames van 9/11 of de schietpartij op het Rotterdamse festival Sunset Grooves in augustus 2009, waarbij uit alle amateuropnames een reconstructie van de inval van hooligans gebeurde. Het zijn toevallige documentaires, zonder enige vorm van tussenkomst.

Naast een politiek-sociaal beeld van Myanmar, is Burma VJ vooral een portret van en eerbetoon aan de videojournalisten. Hoewel we ze nooit zien, krijgen we door de beelden die ze schieten een idee van wie ze zijn – eenvoudige mensen die onwaarschijnlijke durf hebben, maar tegelijk doodsbang zijn. Ze zijn echter bereid hun vrijheid en hun leven op te geven om iets te veranderen aan de stiltes op de bus. De amateuristisch geschoten beelden worden afgewisseld met geënsceneerde stukken waarin de VJ’s via chat of telefoon communiceren. Ze bieden noodzakelijke achtergrond en emotionele context voor de beelden uit de hoofdstad Rangoon. Net die omkadering maakt dat Burma VJ een noodzakelijke meerwaarde is op nieuwsprogramma’s.