Seraphine

Séraphine de Senlis is een naam die bij weinigen een belletje zal doen rinkelen maar van Berthe Morisot hebben kunstliefhebbers misschien wel al gehoord. Laatstgenoemde was het favoriete model van de bekende kunstschilder Manet maar schilderde daarnaast eveneens een impressionistisch oeuvre bij elkaar. Séraphine de Senlis werkte het grootste deel van haar leven als meid. Pas in de herfst van haar leven erkende men haar als meesteres van de zogeheten primitieve moderne of naïeve kunst. Beide vrouwen waren vreemde eenden in de bijt in een bijna door mannen gedomineerde maatschappij van de 19de eeuw. Een vrouw hoorde bovenal een goede echtgenote en moeder te zijn. Daarom is het net interessant dat cineast Martin Provost dit minder gekende luik van de kunstgeschiedenis belicht. Het is Séraphine, notabene een ongehuwde vrouw uit de lagere klasse, die centraal staat in dit verhaal dat zich op het Franse platteland afspeelt.

Provost bracht de perfecte cast bij elkaar: de mollige maffe meid Séraphine wordt verbluffend vertolkt door Yolande Moreau. Ulrich Tukur speelt de Duitse dandy die Séraphine ontdekt, de kunsthandelaar Wilhelm Uhde. Met de muziek springt men in dit drama zeer zuinig om. Stiltes en de afgemeten dialogen benadrukken zowel de beklemmende sfeer van de naderende Eerste Wereldoorlog als Séraphines leven als eenzaat en buitenbeentje. Met vrij klassieke schuin afgesneden panoramische beelden en talrijke scènes in het groen benadrukken de filmmakers het nauwe contact dat Séraphine onderhoudt met de natuur.

Haar spontane botanische exploraties gaan een eigen leven leiden. Het is niet alleen het onderwerp van haar doeken. Ze vertelt zelf aan haar Duitse mecenas dat ze wanneer ze verdrietig is een boom omarmt of met de bloemen, bomen of insecten praat. Daarnaast belicht Provost ook uitvoerig de impact van het katholicisme op haar leven. Het eerste beeld van een kathedraalgevel vanuit kikvorsperpectief gefilmd illustreert dit meteen.

Hoewel deze film alleen al de moeite waard is omwille van het verhaal en de vertolkingen nemen we toch het waarheidsgehalte op de korrel. Het verhaal is met name deels gebaseerd op het werk van een mannelijke biograaf (J.-P. Foucher) en wordt door een man geregisseerd. We houden er dus best rekening mee dat de geschiedenis vanuit dat specifieke oogpunt gekleurd is. We kunnen ons bijvoorbeeld de vraag stellen of Séraphine de Senlis het laatste decennium van haar leven terecht geïnterneerd werd. In die tijd werden vrouwen immers vlug rijp geacht voor het gesticht. Van mannelijke kunstenaars werd het daarentegen aanvaard of zelfs aangemoedigd om uit de band te springen. Pas na de Tweede Wereldoorlog krijgen vrouwen in West-Europa meer zelfbeschikkingsrecht. Séraphine stond onbewust mee aan de wieg van deze emancipatorische evolutie.

Alle in de film aan Séraphine toegeschreven schilderijen zijn ook werkelijk door haar gemaakt. Hoewel ze na de beurscrash in 1929 en de economische crisis die bijgevolg ook Europa teisterde het schilderen opgaf, raakte haar oeuvre via de kunstmarkt verspreid. Ze kaderen in de avant-gardistische kunststroming die begin 19de eeuw niet langer de wereld op een realistische wijze wou voorstellen. Daarvoor had men sindsdien immers de fotografie voorhanden. Het impressionisme, expressionisme, fauvisme, kubisme en het surrealisme zijn enkele van de kunststromingen waarin ook haar unieke primitieve moderne kunst kaderde. Een must voor wie van sfeerschepping en kunst houdt.

Vera Bras Helemaal (niet) akkoord? Lees de