2001: A Space Oddysey

DE BESTE FILM ALLER TIJDEN VOLGENS SIMON SMESSAERT

De beste film aller tijden kiezen is een werkelijk onmogelijke opgave, maar als er dan toch écht een moet worden aangewezen, dan komen we uiteindelijk toch steeds opnieuw terecht bij 2001: A Space Oddysey. Onze favoriete regisseur Stanley Kubrick (nog steeds, ja) produceerde hiermee een werkelijk uniek meesterwerk, dat alles bevat waar wij naar op zoek zijn in films.

Voor uw eigen veiligheid mag hier echter wel al meteen een kanttekening worden gemaakt. Een gemakkelijke film is 2001 namelijk allerminst. Om te beginnen is er het tergend trage tempo, en daar bovenop nog eens het ontoegankelijke verhaal. Voor een avondje licht vertier bent u bij deze film dus aan het verkeerde adres, maar een gewaarschuwd mens is er twee waard. Bereid je voor op een onconventionele kijkervaring, maar ook op een prikkelende, stimulerende en uitdagende film, die voor elk antwoord een nieuwe vraag in de plaats geeft.

Het scenario van A Space Oddysey werd door Kubrick Samen met auteur Arthur C. Clarke geschreven. Het verhaal begint in een woestijn, waar een groep mensapen beenderen leert gebruiken in de overlevingsstrijd, nadat ze in contact zijn gekomen met een vreemde monoliet (het eerste werktuig van de mens is een wapen!). Daarna komen we in het jaar 2000 terecht, via de meest legendarische associatieve jump-cut uit de filmgeschiedenis: de roterende beweging van een door een aap in de lucht gesmeten bot wordt getransformeerd in een rond de aarde cirkelend ruimtekanon miljoenen jaren later. Onder het maanoppervlak is een tweede monoliet ontdekt, welke een signaal blijkt uit te zenden in de richting van Jupiter. Hierdoor komen we in het derde deel van de film terecht: vijf astronauten die samen met de HAL-9000 supercomputer op missie zijn om dit signaal te traceren.

Op visueel vlak worden we zoals gewoonlijk verwend door Kubrick. Om te beginnen zijn er de legendarische close-ups het oog van HAL, die worden afgewisseld met beelden vanuit zijn perspectief. Hiernaast zijn er bijvoorbeeld nog de mooie openingsbeelden van de woestijn en de bevreemdende beelden van het op verschillende manieren ingekleurde astronautenoog. Verder is de ingenieuze manier waarop de ruimtetuigen en hun interieur werden vormgegeven en in beeld gebracht nog altijd intrigerend. Ook de speciale effecten van 2001 waren zijn tijd ver vooruit, en laten ze mooi zien wat er allemaal vermag zónder behulp van computeranimatie. A Space Oddysey zorgde er zo quasi eigenhandig voor dat het SF-genre serieus genomen werd, waarmee o.a. de weg werd geplaveid voor de Star Wars trilogie.

Van belang is dat Kubrick van 2001 een hoofdzakelijk non-verbale belevenis wilde maken. Zo wordt er in amper de helft van de film gesproken, en in de ruimte is er consequent al helemaal geen geluid. Dit blijkt wonderwel te werken, en draagt in grote mate bij aan de aparte sfeer van de film. De prominent aanwezige soundtrack speelt logischerwijs een extreem belangrijke sfeerversterkende rol. Het epische begin en einde met het ondertussen wereldberoemde Also sprach Zarathustra van Richard Strauss! Het minutenlang volledig zwart openingsscherm met de bevreemdende avant-garde muziek van György Ligeti! En wie had ooit gedacht dat een klassieke Weense wals zo goed zo passen bij in de ruimte zwevende objecten? Vriend Johann Strauss II alvast niet, daar durven wij een grootmoeder of twee om verwedden.

A Space Oddysey zorgde er quasi eigenhandig voor dat het Sciencefiction-genre serieus genomen werd.

2001: A Space Oddysey werd destijds gepromoot als the ultimate trip. Dit had natuurlijk het een en ander te maken met de hippies die in 1968 een niet onbelangrijke doelgroep waren, maar toch valt hier iets voor te zeggen. Kubrick wendt zich immers af van de narratieve cinema en vindt een geheel eigen beeldtaal, die de uniekheid van het filmmedium ten volle benadrukt. De film is dan ook audiovisuele communicatie in de echte zin van het woord, erop gedoeld om de kijker rechtstreeks aan te spreken, met zo weinig mogelijk omwegen via het intellect. Zeker naar het einde toe moet je alle rationele redeneringen laten varen en je gewoon overleveren aan de film. De sequentie die zich afspeelt in de Louis XVI-kamer, met de mystieke geboorte van het Star-child (een volgende stap in de evolutie van de mens) tot gevolg, valt simpelweg niet ten volle te begrijpen en moet men gewoon durven ondergaan.

2001 is een van die films die moeiteloos de tand des tijds doorstaat, en waarbij je bij elke kijkbeurt nog nieuwe dingen ontdekt. De film wordt ook vaak geroemd in allerlei culturele studies, omdat deze erin slaagde uiting te geven aan een tijdsgeest waarop er hevige zorgen werden gemaakt over de steile technologische vooruitgang. Met zaken zoals het zero gravity toilet kon er echter gelukkig toch ook nog af en toe een slinkse knipoog af.
Naast de unieke filmtaal wekt vooral de enorme reikwijdte van de film bewondering op. Er wordt een poëtische kijk gegeven op de evolutie van de mens, en dit wordt vermengd met thema?s als de technologische opmars, artificiële intelligentie en buitenaards leven. 2001: A Space Oddysey is werkelijk een alomvattende manifest, een film van epische proporties die cinema als kunstvorm ten volle serieus neemt. En daar kan je alleen maar je hoed voor afnemen.

Simon Smessaert Helemaal (niet) akkoord? Lees de