Dune

De derde langspeelfilm van David Lynch is zowel in artistiek als in commercieel opzicht een fiasco. Het is een mislukte synthese tussen Lynch' persoonlijke visie op het medium, het geoliede kassucces dat de studio voor ogen had en het boek van Frank Herbert dat op de voet diende te worden gevolgd. Aan de productie van het epos ging overigens een turbulente geschiedenis vooraf. Alvorens Lynch de filmrechten van Herberts gelijknamige sci-fi-roman (1965) onder ogen kreeg, was het als onverfilmbaar geachte project reeds in diverse handen terechtgekomen. In 1969 werden de rechten verkocht aan Athur P. Jacobs, de producer van de cultreeks Planet of the Apes, die enkele jaren later echter ?de film was in preproductie? door een hartaanval werd geveld. In 1976 kwamen de rechten in handen van de Russisch-Chileense regisseur Alejandro Jodorowsky (El Topo, The Holy Mountain).

Die bleek vooral geïnteresseerd in de religieuze en mystieke aspecten van het boek. Nadat er reeds 2 miljoen dollar waren verspild aan de decors (door Salvador Dalí) werd de geldkraan wegens artistieke meningsverschillen dichtgedraaid en het project opgeborgen. Dino de Laurentiis, de Italiaanse filmtycoon in Hollywood, kocht de filmrechten in 1978. De studio huurde voor het project Ridley Scott in, die op dat moment in Groot-Brittannië hoge ogen gooide met Alien. Na een ruzie met Frank Herbert ?Scott had naar verluidt de oedipale ondertoon van het verhaal te letterlijk opgevat en een aantal incestueuze scènes geschreven? trok de regisseur zich uit het project om Blade Runner te draaien. De Laurentiis engageerde vervolgens David Lynch voor het project, omdat die volgens Rafaella De Laurentiis, de dochter van de filmreus, "spirituele en esthetische elementen kan toevoegen aan een fantasie over buitenaardse werelden en techno-psychische culturen". Samen met het duo Christopher de Vore en Eric Bergren (waarmee hij ook zijn script van The Elephant Man had geschreven) werkte Lynch aan het scenario, dat echter nooit afraakte en constant herschrijvingen behoefde. De uiteindelijke verfilming nam vier jaar in beslag en was een gigantische onderneming: 20 scenario's, het fabuleuze bedrag van 42 miljoen dollar, 20.000 figuranten en 75 monumentale decors.

Achteraf beschouwd lijkt het alsof al deze problemen voortekens waren van de miskleun die Dune uiteindelijk zou worden. Ondanks de enorme budgetten die aan de film werden besteed, hebben we meermaals de indruk een B-productie uit de jaren vijftig te zien. De personages en hun dialogen zijn plastisch, de actiescènes houterig en onoverzichtelijk. Het feit dat er geen afgewerkt scenario bestond, heeft in sterke mate bijgedragen tot de logge en onsamenhangende indruk. Wat er zich op het scherm afspeelt, blijft meestal erg onduidelijk. De plot zou draaien om twee rivaliserende clans, de Atreides en de Harkonnens, die strijden om een mysterieus kruid, Mélange, dat zich bevindt op de dorre planeet Arrakis (Dune). Veel meer inzicht in het gebeuren wordt de kijker niet geboden; het geheel blijft in het ijle zweven en wordt amper uitgewerkt. Het is duidelijk dat Lynch in het begin Herberts lijvige roman op de voet volgt, maar gaandeweg tot het besef komt dat hij nog té veel moet vertellen, maar over té weinig tijd beschikt.

Valt er in het eerste uur nog iets op te maken uit de verwarrende plot, in het laatste deel leidt dit tot het onvermijdelijke gevolg dat de scènes nog amper uitgewerkt zijn. Lynch verliest zich dan in flarden van gevechten, liefdesscènes en dromen, gecombineerd met een voice-over die tevergeefs enige klaarheid in de wirwar van de korte, in een hels tempo in elkaar overvloeiende scènes moet zien te scheppen. De oorzaak van dit probleem heeft ongetwijfeld te maken met de eisen van De Laurentiis. Het was Lynch oorspronkelijk om een miniserie voor televisie te doen. Nadat hij echter te horen kreeg dat het project toch in de bioscoop zou worden uitgebracht, herleidde hij de opnamen tot een montage van 4 uur, waaruit de regisseur uiteindelijk nog eens 100 minuten moest knippen, zodat de film een 'normale' release kon krijgen.

Ondanks alle terechte kritiek is Lynchs persoonlijke inbreng op een aantal vlakken zeker voelbaar. De industrieel getinte wereld die hij neerzet vertoont sterke overeenkomsten met de kille, desolate landschappen uit The Elephant Man en Eraserhead. Kyle MacLachlan is als Paul Atreides dan weer een typische Lynch-protagonist: the sleeper who must awaken. Het is tijdens diens nachtmerries en dagdromen dat Lynchs beelden haast dezelfde imaginaire kracht van zijn ander werk bereiken. Ook de geluidseffecten zijn grandioos en typerend voor Lynch, die zichzelf soms eerder als een geluidsman dan als een regisseur bestempelt. Samen met Alan Splet werkte de regisseur het geluidsdesign uit, dat de ruimten in de verschillende werelden van Dune kneedt.

Frank Moens Helemaal (niet) akkoord? Lees de